Một số lý thuyết về việc học cùng với một số điều giáo viên cần cân nhắc và chú ý trên cơ sở những hiểu biết có được khi tổ chức hoạt động học nghe hiệu quả cho học sinh của mình.  

• Bản chất của hoạt động nghe

• Tại sao cần phát triển kỹ năng nghe hiểu

• Các cơ sở lý thuyết cần lưu ý khi phát triển kỹ năng nghe hiểu

• Một số lưu ý cho việc tổ chức hoạt động nghe trên lớp

• Làm thế nào để tổ chức hoạt động nghe dễ hiểu cho học sinh

• Kết luận

Bản chất của hoạt động nghe

“Nghe là một hoạt động tích cực chứ không phải hoạt động thụ động” Garvie. Với suy nghĩ này tôi muốn nhấn mạnh vào ba điều:

• Tầm quan trọng của việc hiểu khái niệm nghe đó là một hoạt động tích cực. Đó là, người học khi nghe cần cách vận dụng trí não chủ động để tìm ra nghĩa.

• Tầm quan trọng của cái mà Krashen gọi là “đầu vào vừa mức”  'comprehensible input' (CI) hay điều mà “chúng ta tiếp nhận được khi chúng ta hiểu những điều người khác nói với mình, hoặc những điều chúng ta đọc được, khi chúng ta thấy được thông điệp của văn bản”. Tiến bộ của mỗi cá nhân phụ thuộc vào lượng thông tin đầu vào trong đó chứa đựng các yếu tố của ngôn ngữ đích mà “người tiếp nhận chưa lĩnh hội được, nhưng đã sẵn sàng về mặt phát triển/tâm thế để lĩnh hội nó”
  • Điều này có nghĩa cần đảm bảo trình độ ngôn ngữ tương ứng với người học, hay nói cách khác giáo viên cần nắm được trình độ học sinh của mình.

• Krashen khuyến nghị rằng quá trình thụ đắc diễn ra thuận lợi nhất khi mức độ lo lắng của người học thấp và mức độ tự tin cao.
  • Điều này củng cố tầm quan trọng của việc làm cho không khí học tập trong lớp không căng thẳng 
    
    

 Tại sao cần phát triển kỹ năng nghe hiểu

“Nếu ai đó chia sẻ với bạn một thông điệp hay bày tỏ quan điểm, thì tất nhiên bạn phải hiểu thông tin đó trước thì mới có thể hồi đáp được” (Brewster, Ellis, Girard).

• Kỹ năng nghe hiểu cần mang tính “đời thực”, Donaldson nói rằng trẻ nhỏ cần hiểu được “mục đích và ý định” thì chúng mới có thể hiểu và phản hồi lại  vì “những ý định của con người là một ma trận mà suy nghĩ của trẻ là một phần gắn liền trong đó”

• Điều này có nghĩa là chúng ta cần chọn lựa tài liệu và mục đích cẩn thận cho các hoạt động luyện tập nghe hiểu và chúng ta cần tạo cho học sinh một mục đích có thực cho các em.

Các cơ sở lý thuyết cần lưu ý khi phát triển kỹ năng nghe hiểu

Với lập luận rằng nghe là một quá trình tích cực, Brewster, Ellis và Girard đã lưu ý rằng việc yêu cầu học sinh “nghe và ghi nhớ” có thể làm cho các em “lo lắng và gây nhiều căng thẳng lên trí não và có thể không tốt cho việc phát triển kỹ năng nghe của các em.”

Giáo viên có thể hỗ trợ việc nghe hiểu của học sinh hiệu quả hơn nếu họ hướng chú ý của học sinh vào một số phần cụ thể cần lắng nghe “sử dụng các hoạt động hỗ trợ tích cực giúp học sinh hiểu bài và hướng sự chú ý của các em vào những điểm cụ thể trong bài nghe”

Wells cho rằng phần lớn việc học của học sinh “phụ thuộc vào việc giáo viên có thể liên hệ giữa những gì các em biết và những gì các em có khả năng hiểu trong đoạn thoại mà các em nghe” nhưng các em không chỉ học nghe, mà động lực của việc học ngoại ngữ là khả năng giao tiếp “sử dụng tất cả các nguồn lực mà các em đã được trang bị để tương tác với người khác về nhu cầu và hứng thú của mình” Điều này có vẻ phù hợp với lý thuyết tạo dựng xã hội  (social constructivist theories).

1. Piaget tin rằng một học sinh nhỏ tuổi có thể “tạo dựng” hay hình thành nên hiểu biết qua thời gian.
2. Vygotsky tin rằng việc học đi trước phát triển và để phát triển diễn ra, cần có tương tác với người lớn và những bạn cùng học có nhiều kiến thức hơn. Cái này được gọi là “vùng phát triển gần nhất” ('zone of proximal development')
3. Bruner mở rộng lý thuyết về vùng phát triển gần nhất của Vygotsky (ZPD) bằng cách xác định vai trò của người có hiểu biết hơn là một ai đó chủ động trong quá trình học lấp đầy khoảng trống gây ra do việc hiểu được một phần và hiểu toàn bộ. Đây chính là cái được gọi là vai trò “hỗ trợ”

Một số lưu ý cho việc tổ chức hoạt động nghe trên lớp

Dưới đây là một vài điều tôi cân nhắc khi xây dựng hoạt động nghe hiểu cho học sinh. (Brewster, Ellis & Girard)

• Tạo cho các em sự tự tin. Chúng ta không nên mong đợi các em luôn hiểu hết mọi từ và cần làm cho các em biết điều này.

• Giải thích cho các em tại sao các em cần nghe. Cần đảm bảo các em hiểu lý do mình nghe, ý chính hoặc mục đích của việc này là gì.

• Giúp học sinh phát triển các chiến lược nghe cụ thể. Một chiến lược quan trọng mà giáo viên cần dạy cho các em là “đoán thông minh”. Học sinh quen thuộc với việc dựa vào kiến thức nền của mình để đoán ra những gì các em chưa chắc chắn.

• Đặt ra các nhiệm vụ nghe cụ thể. Tôi cố gắng chia việc nghe thành ba giai đoạn, trước khi nghe, trong khi nghe và sau khi nghe và có hoạt động riêng cho từng giai đoạn.

• Việc nghe không nhất thiết là nghe trên các tài liệu thu sẵn hay băng đài. Hầu hết việc nghe hiểu là nghe lời giáo viên nói.

Làm thế nào để tổ chức hoạt động nghe dễ hiểu cho học sinh

Dưới đây là một số cách mà tôi đã áp dụng để các em hiểu bài dễ hơn.

• Sử dụng các câu ngắn và dùng ngữ pháp đơn giản

• Sử dụng ngữ điệu cường điệu để gây chú ý cho học sinh.

• Nhấn mạnh các từ khóa

• Giới hạn vào các chủ đề quen thuộc với trẻ.

• Thường xuyên lặp lại và diễn đạt bằng các từ khác nhau 

Kết luận

Nghe là một quá trình tích cực, trong đó não bộ chủ động tham gia vào quá trình tìm ra nghĩa. Vì vậy giáo viên có nhiệm vụ bảo đảm các tài liệu nghe được sử dụng phù hợp với học sinh, và trong phạm vi tầm hiểu biết của các em. Nghe là một hoạt động khó! Và có thể gây căng thẳng! Vì thế để tối đa hóa việc tiếp thụ ngôn ngữ, chúng ta cần đảm bảo là học sinh không bị gây căng thẳng trong quá trình này.

Tài liệu tham khảo thêm

Brewster, J, Ellis, G & Girard D (2002) The Primary English Teacher's Guide. New Edition. England: Pearson Education Limited
Donaldson, M (1978) Children's Minds. London:Fontana Press
Ellis, G & Brewster, J (2002) Tell it again! The New Storytelling Handbook for Primary Teachers. England:Pearson Education Limited
Garvie, E (1990) Story as Vehicle. England:Multilingual Matters Ltd
Krashen, S.D. (1997) Foreign Language Education. The Easy Way. California:Language Education Associates
Maybin, J, Mercer, N and Stierer B (1992) Scaffolding Learning in the Classroom. In K. Norman (ed) Thinking Voices. The Work of the National Oracy Project. London:Hodder & Stoughton
Vygotsky, L.S. (1978) Mind in Society:The Development of Higher Psychological Processes. Great Britain:Harvard University Press
Wells, G (1987) The Meaning Makers. Children Learning Language and Using Language to Learn. London:Hodder & Stoughton Educational 

Wendy Arnold, Teacher, Trainer, Author, IATEFL YL SIG e-list moderator.